Türkçe, Türk Edebiyatı, Dil ve Anlatım Bilgileri

30 Ocak 2014 Perşembe

İSİMLER ( ADLAR ) - 2

Varlıklara Verilişine Göre İsimler 

a) Özel İsimler: Sadece bir varlığa ait, benzeri
olmayan tek bir varlığı ifade eden isimlerdir. Örneğin
"kitap" sözcüğünü duyduğumuzda tek bir varlık değil,
benzerleri olan birçok varlık aklımıza gelir. Ancak,
"Yaprak Dökümü" ismi, tek bir varlığı akla getiren bir
özel isimdir. Aynı şekilde "Ayşe" sözcüğü belli bir türdeki
varlıkların ortak ismi olmayıp, tek bir varlığı karşılamak
üzere kullanılan özel isimdir.

Başlıca özel isimler şunlardır:
1) Kişi adları ve soyadları: Halit Ziya Uşaklıgil,
Mehmet Akif Ersoy, Attila İlhan, …
2) Hayvanlara verilen adlar: Karabaş, Pamuk, Tekir, …
3) Ülkelere verilen adlar: Türkiye Cumhuriyeti,
Fransa, Amerika Birleşik Devletleri, …
4) Millet, boy, devlet adları: Türk, İtalyan; Oğuz,
Kırgız, …
5) Dil ve lehçe adları: Türkçe, İspanyolca; Oğuzca,
Kırgızca, …
6) Din ve mezhep adları: Müslümanlık, Hristiyanlık;
Müslüman, Budist, Katolik, …
7) Yapı, yapıt, gazete ve dergi adları: Orhun Abideleri,
Aşk-ı Memnu, Türk Dili Dergisi, …
8) Kurum ve kuruluş adları: İstanbul Üniversitesi,
Türk Dil Kurumu, …
9) Yer adları (il, ilçe, köy, bölge, semt, cadde,
sokak vb.) ve coğrafya ile ilgili adlar: İstanbul,
Beşiktaş, Taksim Meydanı, Van Gölü, …
10) Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adları: Medeni Kanun, Borçlar Hukuku, …
11) Tarihi olay, çağ, dönem; milli ve dini bayramlarla
bayram niteliği kazanmış gün isimleri:
Kurtuluş Savaşı, İlk Çağ, Tanzimat Dönemi; Ramazan
Bayramı, Öğretmenler Günü, 29 Ekim
Cumhuriyet Bayramı, …
12) Gezegen ve yıldız adları: Dünya, Güneş, Jüpiter

DİKKAT EDELİM: "Dünya, Güneş, Ay" sözcükleri gezegen anlamı
dışında kullanılırsa sözcük küçük harfle başlar.
             Odama güneş vuruyordu.

b) Cins (Tür) İsimleri: Aynı türden varlıklara ortak
olarak verilen isimlerdir. Örneğin "çiçek" sözcüğü
belli bir türdeki varlıkların hepsi için ortak kullanılan
bir isimdir.
Cins isimler, özel isimler gibi bir tek varlığı hatırlatmaz.
"insan, elma, çiçek, dolap" gibi isimleri duyduğumuzda
zihnimizde canlanan, türün genelidir.

Tür isimleri, türün hepsini, bireyini ya da bir kısmını
karşılayacak şekilde kullanılabilir.
Örneğin; "çocuk" sözcüğü,
"Çocuk, annesinin elini bırakıp kaçtı." cümlesinde
yalnız bir çocuğu anlattığından özel,
"Çocuk eğitiminde bunlara dikkat etmelisiniz."
cümlesinde ise tek bir çocuğu değil çocuk türünün tamamını
anlattığından genel anlamlı kullanılmıştır.

DİKKAT EDELİM: Bir tür ismi, yalnız bir varlığı anlatacak
biçimde, onun adı olarak kullanılabilir. Bu
durumda özel isim olur.
"Bahçeyi dolduran renk renk lalelerden
gözlerimi alamıyordum." cümlesinde lale tür
ismi,
"Bu konuyu Lale'ye hiç açmayalım."
cümlesinde Lale özel isim olarak kullanılmıştır.

Varlıkların Oluşuna Göre İsimler

a) Somut İsimler: Duyu organlarından biriyle algılanabilen
varlıkları ifade eden isimlerdir. Bu isimlerin
ifade ettiği varlıkların evrende maddesel olarak
karşılıkları vardır.
Örneğin; toprak, kitap, ışık, rüzgâr, insan, ses,
koku, …
b) Soyut İsimler: Duyu organlarıyla algılanamayan varlıkları ifade eden isimlerdir. Madde biçiminde
değil, sadece zihinde var olan ve sezgi yoluyla algılanan
kavramların isimleridir.
Örneğin; düş, sevgi, hayal, ruh, hüzün, korku, …

DİKKAT EDELİM: Somut isimler, kullanıldıkları yere göre
soyut anlam kazanabilir. Örneğin somut anlamlı
"kalp" sözcüğü,
"Kalpsizin biri olduğunu bilmezdim
onun." cümlesinde soyut anlam kazanmıştır.

c) İş ve Eylem İsimleri: Fiil kök ve gövdelerine
"-mak, -mek, -ma, -me, -ış, -iş" ekleri getirilerek yapılan,
eylemlerin adı olan sözcüklerdir.
Örneğin; düşmek, susmak, bulma, atış,
bakış, …

Varlıkların Sayısına Göre İsimler

a) Tekil İsimler: Aynı türden tek bir varlığı, kavramı
karşılayan, çoğul eki almamış isimlerdir.
Örneğin; dağ, kitap, resim, çiçek, …
b) Çoğul İsimler: Aynı türden birçok varlığı, kavramı
karşılayan, "-lar, -ler" çoğul ekini almış isimlerdir.
Örneğin; kitaplar, dergiler, dağlar, çiçekler, …

Çoğul eki cümleye çoğul anlamı katmanın
dışında başka anlamlar da katabilir.
a) Özel isimlere gelip aile anlamı katar:
Bu akşam, Aliler bize gelecekmiş.
b) Özel isme gelip "… ve benzerleri" anlamı
katar:
Bu ülkede daha nice Mustafa Kemaller
yetişecek.
c) Abartma anlamı katabilir:
Odayı kovalar dolusu suyla temizledi.
d) Geniş zaman anlamı katar:
Yazları İzmir'deki yazlığında kalırdı.
e) Yaklaşıklık anlamı katar:
İstanbul'a geldiğinde beş yaşlarındaymış.
f) Özel isme getirilerek aile, boy, millet anlamında
kullanılır:
Osmanlılar, büyük bir imparatorluk kurmuştur.

c) Topluluk İsimleri: Çoğul eki almadıkları, biçim
olarak tekil oldukları halde çoğul anlam taşıyan,
birden çok varlığı, kavramı anlatan isimlerdir. Örneğin;
"millet" sözcüğü tekil olduğu halde birden fazla
varlığı karşılayan, bir topluluğun adı olan bir sözcüktür.
Aynı şekilde "aile, toplum, kurul, komisyon, tabur,
ordu" sözcükleri de topluluk ismine örnektir.
Bir tür adı ad aktarması yoluyla topluluk
adı olarak kullanılabilir.
Bu sınıf yarın sinemaya mı gidiyor?

İsimler uygulaması için buraya bakınız.


Share:

0 yorum:

Yasal Uyarı

Bu blogta yer alan içerikler -aksi belirtilmediği takdirde- üzerindeki 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu altında düzenlenen tüm maddi ve manevi haklar eser sahibi olan Özge Şen'e aittir. Söz konusu içerikler eser sahibinin izni olmadan kopyalanamaz, çoğaltılamaz, işlenemez, değiştirilemez veya başka internet sitelerinde ya da basılı veya görsel yayın yapan diğer mecralarda yayınlanamaz.

Copyright ©

Translate

Recent Posts

Definition List

Pages

Theme Support

MyFreeCopyright.com Registered & Protected